Preserving and Promoting the "Treasure House" of Manipur in the digital world.

Mahakabi Hijam Anganghal gi "Jahera"

Mahakabi Hijam Anganghal gi ‘Jahera’ novel da mityeng ama
 ---by  Nandeibam Pramoda


1. Jahera novel gi samlappa mashak:

Manipur da ningthou pallingei matamda laining laison gi achetpa chatnabina punduna amang-aseng khaibagi akanba kanglon marakta Hindu-Muslim amadi atei jat-dhrama tinnadaba kanglup kaya gi marakta punsinnaba yadabagi ireina chenthaduna leiriba Manipur khunnaigi kuyom-nungda saphonglakpa nungsi-nungonda yumpham oiba novel amani Hijam Anganghal gi ‘Jahera’.
Novel asida lukhrabi macha lairaba Meitei pakhang Kunjabihari kouba amaga mama lukhrabina yokpi Muslim ningol Jahera haibi asiga ani asigi amana amabu thingba ngamdana nungsinarakkhi. Kunjabihari haiba pakhang asina nongma mama nabagi laiyengnabagidamak hidak thiba lakpada Jahera bu ukhi. Ahanba ukhiba mikuptagi Kunjo (Kunjabihari) na Jaherabu thamoi sengna nungshijakhi amadi Jaheranasu Kujobu thamoida chetna ningjaduna asengba nungsibagi ehul tamkhi. Muslim ningol oijarabasu Jahera Meitei gi laininggi chatna lonchat, phijet-chakchada ngaojaba, lupchaba Meitei ga totna-tinnana leiba masak matou changkhonbi, ing-tappi, akhang kanbi chanura Amani. Kunjo amadi Jahera amana amabu ningnaba, nungsiba phaonarabasu maning tamna unaba, loinaba, tinnaba phangdana khunnaigi chatnabi laining kanglup tinnadaba amadi Hindu-Muslim punsinnaba yadabagi chatnabina pal oikhiduna yamna wana lotna chenthakhiba nunghibagi kallab ichelni. Meitei gi matou tammi, Meitei ga tinnei haiduna Muslim miyamnna Jaherabu amadi magi mama bu yengthiba, tathiba amadi leikaidagi phaoba tanthokpikhi. Sadiyada leiba mache gi manakta chenduna khangkhi adubu mapham adudadasu machegi mapuroiba mateigi nattaba mityengda heinadaba phaorakpadagi Thoubal da leiba mari matagi mayumda amuk chenduna khngkhi. Mapham amadagi amada koichen chenduna leirabi Jaherabu uba phngdraba amadi thiba khanglaktrabada Jaherabu nungsibana ngaoraba Kunjo tainapham khangdana ngaokhi. Mameithangda Jahera Thoubalda leire haiba tabadagi mapham aduda khongul amuk likhi. Akanba miyam gi mityeng amadi athingba marakta Jaherana Muslim pakhang amagi Phijet settuna athengba ahing amada magi khongul lirakkhiba Kunjo ga punna chenthorakkhi. Ngariyan ching gi chinglakta Kunjona Jaheraga punnna thamoigi ningnaba amadi nungshiba haibasiga oiriba khunnaigi chatnabigi  kallaba saphu kayagi maramda neinakhi. Hindu-Muslim anigi punsinba yararoida pal adubu namkhaiduna nungsibabu phangdaba yade haiba thamoigi akanba thouinsinna Kunjo na Jahera bu punaba hotnakhi. Adubu Kunjogi apamba adugi maiyokta Jaherana makhoi anigi nungsi panthung phangnaba hotnabada kanglup anina khaibung tannagadaba makhoigi imung anina ekai phiruk khumduna awa cheitheng phangadaba amamdi kunjogi punsina leikha tagadaba pumnamak khallaga nungsijaraba magi Kunjobu yaiphaba punsi ama oihanba pambadagi mabu thadokpiro haiduna Jahera na Kunjoda kaptuna haijakhi. Kunjogi matung induna chatpagi mahutta mama (mother) gi manakta hankhrage haiduna Jaherana aroiba phirep louraklabada Jaheragi nungsibana thumlaba Kunjona Jaherabu makhourida thangna thinduna hatkhi. Thawai youdraba Jaheragi hakchangda sangtrik yengduna Kunjo angaoba amagum chap leptuna leikhi. Asumna novel ashi tragic oina loisankhi.



2. ‘Jahera’ novel da yekliba  ‘Jahera’ gi character: 

Hijam Anganghalna magi Jahera novel da yekliba Jaheragi character asi nungsiba fajaba ing-tappa auba khudingmaki mityeng chingsinfam oirabi mathot kakhatlaklibi ningthirabi  Muslim chanura amani. Mapanthonggi ningthiraba rasi-gun kayana yomlaba Jahera nung-gi oiba magunsu taru-tarubi, pukchelda thamoida amakpa leitrabi akhang kanbi thouna leina kat thokpagi firep louba ngambi nupija amani. Meitei pakhang Kunjo (Kujabihari) bu ahanba thengnaba mikuptagi thamoida takhiba nungsiba amakpa yaodana punsigi aroiba mikup faoba nungsibagi tanglaba katthokpagi guntana leiteng oikhiba Jahera gi lamchatni. Hindu-Muslim anigi punsinba tinsinnaba yadraba khunngaigi kallaba pal namkhaiduna Meitei pakhang Kunjobu ningjakhiba amadi nungsikhiba Jaherana poloidadi khunnaigi chatnabi ngaktuna laining litchatki pal thugaiba pamlaktaba thungnabadagi thamoida ningnabana henna pamjaba nungsibagidamak katthokpada akhakpa leiraktaba masak ama Jaherana utlakkhi. Thamoigi lotpa yaraoidaba nungsiba amadi ningjabagi ihullbu mapan thongi khunnaigi akanba shafuna maram oiduna mana manil naidana phajinaba themjinba nagmbini Jahera. Meiteiga tinnei, Meiteigi chatna lonchat matou tami haibagi maralda Muslim khunnaina Jahera mama machabu awa cheitheng kaya pibiba, leipham faoba pibidana tanthokpiba, thengkhanag kayarakta awa-meisa langduna punsi khongchatta singnaba kayasu Jaherana mayoknakhi. Adubu cheitheng kayana thamoigi nungsibabudi mayeng tahankhide. Aroibada nungsibagidamak katthokkhi, punsi lomkhi amdi awangba thakki nungsibagi masak takkhiba character ama oikhi Jahera.


3. ‘Jahera’ novel da authorna utliba matamdugi Manipuri khunnaigi akanba laining-laichat khennaba kanglupsing gi marakta thokliba muknaba amadi amang-aseng khaibagi chatnabi: 


Hijam Anganghalna magi novel ‘Jahera’ asida Manipuri khunnaida leiramba dhramagi aachar-bichar khaibagi ayoubi fibam amasung dhramagi loisang Brahmasavana sakti sijinnaduna mioibagi ningtambabu chapkhaiduna cheinakhol kaya pirakpa punsigi masak mayek sengna utli. Thotna-nouna sagatlakliba Jahera amasung Kunjo gi nungsi khongchatta laining amadi phurup tinnadabadagi thokpa wathok, muknaba amadi singnaba kaya mamut tana neinari. Meitei furup ka loina-tinnajarubana Meitei furupki laining-lichat, fijet-leiteng, chatna-loanchatpu chusillakpa, matou tamninglakpa Jaherabu henjinnaba naksinnaba yaroi haibagi cheingakna Muslim khunnaina yengthikhi, tathikhi, inthokpikhi amadi tanthokpikhi. Hindu khunnaigi amang-aseng khaibagi yak laoba chatnabina Meitei pakhang Kunjobu pal oina ngaktuna Muslim ningol Jaherabu maning tamna maka phongna nungsibagi iwai-inil phongdokchaba nagamhande. Thamoigi asengba nungsibagi ichel kanna chentharaklabada jat-bijat amang-asenggi pal namkhaiduna Kunjo na Jaherabu nungsibagi panthung youna puraknaba thouna phana chongthoklakkhi. Dhrama tinnadaba furup tinnabadasingga naknarubagi maralda thengkhang kaya awa-cheitheng fanglabi Jahera na furup tinnadaba Kunjogi mafamda thamliba nungsiba punsi chuppagi oina thamoida ningnaba haibasikhak oihanduna panthung haibadudi katthokpa haibasina mahut sinkhi. Dhramagi akanba cheingak amang-aseng khaibagi chap yungba chatnabi amadi furup tinnadabasinggi khamthengba muknaba haibasina Jahera-Kunjo gi nungsiba awa potloina tragic story oihankhi.

4. Jahera na thungnababudi ningnabana henna khoidariba karigino?

Amakpa leitraba, choi-chang onbagi khujing yaodraba taseng-tasengba nungsibagi ihulna yomdumna chatliba Jaheragi thamoida naksinnaba punsinnaba yararoidaba Meitei pakhang Kunjobu kham thengna nungsijakhi. Taibanggi chatnabi, laining-laison, kanglup-furupki khetnaba palna thamoigi ningjaba oiriba Kunjobu mikup khuding ningjabana nungsibagi inot asum asum hengatlakkhi. Naksinnaba yararoidaba Meitei-Muslim anigi cheingakna Jahera-Kunjogi nungsibabu lakna-phanaba nagmdraba maikei amada pubikhi. Pukningi ihulbu fajin punsinjaduna  akhang kanbagi phirepta Jaherana nungsi panthungna purakkadaba awa meisa kanglup ki muknaba yeknaba hengatkadaba adubu uba fanglakhi. Lakna phana ngamlaroidaba cheitheng, minok meisha kayna meiwairaklabada asengba thamoigi nungsibasu kang-khong chairaktuna thamoigi ningnaba haibasi mangkhiduna nungsibagi magun mayeng tarakkani khanduna mipaiba faorakkhi. Muslim ningol ama lourubagi leikha tarakkadaba Kunjogi punsibu kanba pamlakkhi, nungsibagidamak mapanthongi apenba fangbagi mahutta nungsibabu awangba thakta thangkattuna thamoigi ningnafam oiraba Kunjogi punsigi yaiphaba lambi semninglakkhi. Jaherana Kunjobu thadokninglakkhi ningnababu mayeng tagadaba oirabadi punsi chuppa apam nungsi koubata thungnajararoi haiba firep lourakkhi. Nungsibagidamak punsi katthokpada chingnaba leikhide. Asigumba maram phibam mayam asidagi Jaherana thungnabdagi ningnabana henna khoidaribani.


5. ‘Jahera’ novel da utliba Jaheragi nungsibaga Kunjogi nungsibaga changdamnaba:

‘Jahera’ novelda senglaba taru-taruba thamoigi nungsiba oina Jahera amasung Kunjo anigi thamoida hourakkhi. Ahanba unakhiba numittagi amana amabu thamoi sengna nungsiduna Jahera-Kunjo anigi nungsiba saphu kallaba echel oina chentharakkhi. Adubu dhrama tinnadaba, furup manadaba Hindu-Muslim anigi palna Muslim ningol Jahera amadi Meitei pakhang Kunjo anigi nungsiba ichel amagi samnaba yadraba torban anigum leppa tarakkhi. Khunnaigi akanba chatnabigi kuyomnungda ing-tapna hingliba Jaherana magi thamoigi nungsiba mapandadi mong hadana madom tuminna yamna cheksinna ayokpa funggagi meigumna yokkhi. Jaherana chatnabigi tingkhang marakta taduna nungsibabu ikheng tahanbagi mahutta mahakna nungsijariba Kunjobu matu namma tek-handana hinghanba pammi. Mang-tung, nak-yet koina yenglaga punsi chuppa yum palloi haiba phirep louduna Kunjobu nungsibagidamak katthoklage khankhi. Jaheragi nungsibadi ningnabada lupchaba katthopagi ngamkhei leitaba awangba thakki nungsibani.
Kunjogi nungsibadi asengba khunnaigi masakni, lu-tongna saba thamoida faoba nungsibadudi. Jaherabu nungsibana ngaokhiduna jat tinnadabagi ipak mathakta Jaherabu magita oiba fangnaba manakta pusillakpa ngamnaba torban anigi samnanaba thong sanaba hotnakhi. Kunjogi thamoigi thingba nagamdraba nungsi iraokholna leiram leiramba khuding ngathu thengthuduna cheikhairamlaga nungsibagi panthung youge temsingnarakkhi. Jaherabu nungsibana henkhiduna kattokpa nagmlakte, Jahera magita oijaraga pukning gi apenba oigani khanjaba, mang-tung, nak-yet uba ngamdaba kallakpa, oijaba thiba nungsiba haibadu oirakkhi. Jaherana maga punna chatsi haibada yaba kouba leiraktrabada makhutmakna thangna thinduna Kunjona Jaherabu hatkhi. Asumna Kunjogi nungsiba Jaheragi nungsibagumna awangba fidam youba ngamdaba nungsiba amani haiba yai.

4 comments:

  1. A precious effort very proud of it hope for more works

    ReplyDelete
  2. It's so nice to see such works .

    ReplyDelete
  3. Yamna marik chumma phongdokpire

    ReplyDelete
  4. Manipuri pukkei amadi hiram ashibu neinabiriba oja pramoda bu hainingai leitana thagtchari makhatana jaheragi characteristics shingbushu happirakpagi khusong chaba leiragadi khourangna ngaijari🙏

    ReplyDelete